Witamina D została odkryta w kontekście badań nad krzywicą, chorobą charakteryzującą się zaburzeniami mineralizacji kości. Samą krzywicę opisano już w XVII wieku, jednak w latach 20. XX wieku, naukowcy zaczęli dostrzegać związek między ekspozycją na światło słoneczne a zdrowiem kości. W 1922 roku Elmer McCollum i Marguerite Davis zidentyfikowali substancję, którą nazwali "witaminą D", choć późniejsze badania wykazały, że jest to w rzeczywistości substancja o charakterystyce hormonu.
Ważne odkrycia związane z witaminą D Witamina D w układzie odpornościowym Witamina D a hormony tarczycy Witamina D jako wskaźnik zdrowia Zapotrzebowanie na witaminę D3 Mikropierwiastki dla tarczycy Ważne odkrycia związane z witaminą D
W latach 60. i 70. XX wieku odkryto, że witamina D jest kluczowa dla homeostazy wapnia i fosforu, gdyż wpływa na wchłanianie tych pierwiastków i wzmacnianie kości. To z czasem doprowadziło do identyfikacji receptora dla witaminy D i zrozumienia jego roli na poziomie molekularnym. W latach 80. i 90. zauważono, że witamina D wpływa również na układ odpornościowy i może mieć działanie antynowotworowe. Obecnie, badania koncentrują się na jej wpływie na najgroźniejsze choroby przewlekłe.
Witamina D w układzie odpornościowym
Witamina D3 jest nie tylko kluczowym elementem metabolizmu wapnia i fosforu, ale również pełni funkcje immunomodulacyjne. Duże znaczenie ma to między innymi w przypadku autoimmunologicznych chorób tarczycy, takich jak choroba Hashimoto i choroba Gravesa. U pacjentów z autoimmunologicznymi chorobami tarczycy obserwowane poziomy witaminy D3 są zazwyczaj niższe niż w populacji osób zdrowych.
Mechanizm ten jest związany m.in. ze zdolnością witaminy D do hamowania różnicowania i aktywacji limfocytów Th1 i Th17, specyficznych komórek odpornościowych. Witamina D3 ma również zdolność do modulacji procesów zapalnych. Istnieje sporo przesłanek wskazujących na to, że blokuje czynniki prozapalne, a wzmaga produkcję molekuł przeciwzapalnych.
Witamina D a hormony tarczycy
Chociaż badania dotyczące wpływu witaminy D3 na biosyntezę hormonów tarczycy są ograniczone, to jednak pewne dowody już dostarczono. Niektóre eksperymenty dowiodły skuteczności suplementacji tą witaminą w kontekście kontroli poziomu tyreotropiny, czyli TSH. Mechanizmy tego zjawiska są wciąż przedmiotem badań, jednak mogą one częściowo wynikać z wpływu na stany zapalne i działanie homeostatyczne witaminy D. Co więcej, receptory dla witaminy D zazwyczaj występują w bliskim towarzystwie receptorów dla innych hormonów, w tym hormonów płciowych.
Kolejnym hormonem, na który witamina D ma wpływ pośredni, jest kalcytonina. Oba związki wykazują ścisłe zależności i oba zabezpieczają przed uwalnianiem wapnia z kości. Kalcytonina jest wytwarzana w tarczycy, jednak w przytarczycach produkowany jest jeszcze inny hormon „wapnio-zależny”, czyli parathormon. Jego działanie również w dużym stopniu zależy od stanu odżywienia witaminą D.
Witamina D jako wskaźnik zdrowia
Warto zauważyć, że niskie stężenia witaminy D3 są coraz częściej opisywane jako marker ogólnego stanu zdrowia. Obniżony poziom witaminy D nie jest jednoznacznie uznawany za przyczynę dysfunkcji tarczycy, ale może być jednym z czynników ryzyka, zwłaszcza jeśli obserwowane są pierwsze objawy chorej tarczycy, takie jak osłabienie, problemy z koncentracją, suchość skóry i wypadanie włosów, zaburzenia depresyjne, czy problemy ze snem.
Zarówno diagnostyka, jak i monitorowanie poziomów witaminy D3 mogą być istotnymi elementami w zarządzaniu stanem zdrowia w chorobach tarczycy. Niedobór to poziom 20 – 30 ng/ml metabolitu witaminy D3, czyli 25(OH)D3 (kalcyfediol).
Tabela: Interpretacja wyniku badania poziomu metabolitu witaminy D3
Stan Głęboki deficyt Deficyt Niedobór Poziom zalecany Nadmiar Poziom toksyczny
Poziom 25(OH)D3 (ng/ml)
< 10
10 – 20
20 – 30
30 – 50
50 – 100
> 100
Zapotrzebowanie na witaminę D3
W pożywieniu dostępne są 2 formy witaminy D, D2 (ergoklacyferol) oraz D3 (cholekalcyferol). Witamina D2 charakterystyczna jest np. dla grzybów, podczas gdy D3 występuje głównie w rybach. Jako że D3 jest lepiej przebadana i wykazuje nieco większą aktywność biologiczną, toteż zapotrzebowanie na nią określone jest w normach żywieniowych dla różnych populacji. Szacuje się, że osoba dorosła przy normalnym poziomie 25(OH)D3 potrzebuje około 15 µg cholekalcyferolu dziennie.
W diecie można uwzględnić mniejszą ilość, jeśli w miesiącach letnich regularnie przebywa się na świeżym powietrzu z odkrytymi ramionami i nogami. Niezbyt często jednak obserwuje się regularne spożycie dobrej jakości ryb. Dla większości ludzi żyjących w strefach klimatu umiarkowanego coraz częściej zaleca się jednak całoroczną suplementację.
Dla seniorów często zalecane spożycie zwiększa się do 20 µg, gdyż z wiekiem synteza związana z przebywaniem na słońcu spada. Dawkowanie w przypadkach niedoborów oraz różnych chorób należy skonsultować ze specjalistą.
Tabela: Skutki niedoboru i nadmiaru witaminy D3 w organizmie
Skutki niedoboru Skutki nadmiaru
Osłabienie odporności
Hiperkalcemia
Osteoporoza i problemy kośćmi
Nudności i wymioty
Zaburzenia mięśniowe
Zaburzenia sercowo-naczyniowe
Zaburzenia nastroju
Uszkodzenia nerek
Mikropierwiastki dla tarczycy
Jod
Produkcja hormonów tarczycy to skomplikowany proces zachodzący w tarczycy. Rozpoczyna się od pobrania jodu z krwi, który łączy się z aminokwasem tyrozyną, a następnie tworzy prekursory hormonów: T3 (trijodotyronina) i T4 (tyroksyna). Te hormony są przechowywane i uwalniane w odpowiedzi na sygnał hormonu TSH. W krwiobiegu T3 i T4 są transportowane do różnych tkanek, gdzie oddziałują z receptorami, regulując procesy metaboliczne, rozwój mózgu, funkcje serca i wiele innych funkcji organizmu.
Selen
Selen również jest ważnym elementem w syntezie i metabolizmie hormonów tarczycy. Wspomaga działanie istotnych enzymów, które są niezbędne do przetworzenia T4 w aktywną formę T3. Badania wskazują, że niedobór selenu może przyczyniać się do zwiększenia ryzyka wystąpienia niektórych chorób tarczycy, takich jak choroba Hashimoto, która jest jedną z najczęstszych przyczyn niedoczynności tarczycy. Uzupełnienie diety o selen może również pomagać w redukowaniu poziomów przeciwciał w chorobach autoimmunologicznych tarczycy.
Cynk
Cynk to kolejny mikropierwiastek istotny dla prawidłowej pracy tarczycy. W badaniach na zwierzętach wykazano, że niedobór cynku wpływa na stężenie T3 i T4, w sposób wyraźnie negatywny dla zdrowia. Ponadto cynk jest istotny dla układu odpornościowego i może odgrywać rolę w chorobach autoimmunologicznych, a także uczestniczy w produkcji hormonów płciowych, przez co zabezpieczać może przed pośrednimi skutkami ubocznymi dysfunkcji tego gruczołu endokrynnego.
Źródła:
Mackawy, Amal Mohammed Husein et al. “Vitamin d deficiency and its association with thyroid disease.” International journal of health sciences vol. 7,3 (2013): 267-75. doi:10.12816/0006054 Krishnamurthy, Hari Krishnan et al. “Effect of Micronutrients on Thyroid Parameters.” Journal of thyroid research vol. 2021 1865483. 28 Sep. 2021, doi:10.1155/2021/1865483
Zawarte treści mają charakter wyłącznie edukacyjny i informacyjny. Starannie dbamy o ich merytoryczną poprawność. Niemniej jednak, nie mają one na celu zastępować indywidualnej porady u specjalisty, dostosowanej do konkretnej sytuacji czytelnika.