Zeaksantyna należy do barwników obecnych w żywności oraz w oczach. Jest karotenoidem i chociaż nie pełni funkcji prekursora witaminy A (w przeciwieństwie do wielu związków z tej grupy), to wykazuje liczne właściwości prozdrowotne. Z pewnością jest to związek, na którego podaż w diecie warto zwrócić uwagę, jeśli myśli się o zdrowych oczach i „skutecznym” widzeniu.
Budowa zeaksantyny
Karotenoidy stanowią charakterystyczną grupę związków chemicznych. Są to związki rozpuszczalne w tłuszczach i kojarzone są głównie z witaminą A. Grupa liczy ponad 1000 karotenoidów, jednak zeaksantyna (wraz z „podobną” do siebie luteiną) jest na pewien sposób wyjątkowa. Otóż dzięki swojej specyficznej budowie wykazuje zdolność do przekraczania bariery krew-siatkówka i kumulacji w „strategicznych” z punktu widzenia funkcjonowania wzroku miejscach. Ze względu na swój charakter lipofilny (związany z rozpuszczalnością w tłuszczach) zeaksantyna magazynowana jest w wątrobie i transportowana w organizmie z lipoproteinami (głównie wysokiej gęstości; HDL).
Źródła zeaksantyny
Zeaksantyna jest związkiem, który występuje w stosunkowo nielicznych produktach spożywczych. Ponadto w publikacjach naukowych podkreśla się niską biodostępność tego związku w pożywieniu. Największe ilości zeaksantyny obecne są w jarmużu, papryczkach chilli, owocach miechunki rozdętej i rokitnika, czerwonym pieprzu oraz niektórych algach. Na przyswajalność tego związku wpływają m.in. obecność tłuszczów w posiłku, wielkość posiłku, czy zawartość błonnika. Mimo że jaja kurze zawierają znacznie mniej zeaksantyny, niż produkty roślinne, to ze względu na wysoką biodostępność są jednym z najlepszych jej źródeł.
Właściwości zeaksantyny
Zeaksantyna jest jednym z trzech najważniejszych pigmentów plamki żółtej oka. Warto zaznaczyć, że tylko ssaki naczelne wykazują zdolność do kumulacji tychże barwników w oczach. Zeaksantyna znana jest z zapobiegania stopniowej degeneracji plamki żółtej oraz zaćmy. Pełni funkcję ochronną poprzez działanie antyoksydacyjne oraz filtrowanie promieniowania niebieskiego. Ochronną rolę zasygnalizowano również w kontekście kondycji skóry. Na zeaksantynę zwraca się ponadto uwagę w kontekście działania prokognitywnego. Karotenoidy bowiem biorą udział w licznych procesach związanych z budową i rozwojem układu nerwowego, a także z funkcjami poznawczymi.
Wzbogacanie diety w zeaksantynę
Wzrok jest jednym z najważniejszych zmysłów w organizmie i znacząco wpływa na jakość życia. Związana z wiekiem degeneracja plamki żółtej i pogorszenie wzroku może mieć związek m.in. z nieodpowiednią dietą i stylem życia dalekim od ideału. Warto zwrócić na to uwagę, ponieważ degeneracja tego typu jest jedną z najczęstszych przyczyn utraty wzroku. Biorąc pod uwagę fakt, że dostarczana z dietą zeaksantyna może kumulować się w plamce żółtej, łatwo stwierdzić, że może ona stanowić skuteczne wsparcie oczu. Niekiedy suplementacja może być najlepszym rozwiązaniem, ponieważ konwencjonalne źródła najczęściej wykazują niską przyswajalność.
Źródła: Tudor C, Pintea A. A Brief Overview of Dietary Zeaxanthin Occurrence and Bioaccessibility. Molecules. 2020 Sep 6;25(18):4067. doi: 10.3390/molecules25184067. PMID: 32899907; PMCID: PMC7570536.
