Substancje regulujące w organizmie przemiany biochemiczne i fizjologiczne mają różne formy chemiczne. Niektóre bardziej przypominają budową białka, inne tłuszcze, a jeszcze inne trudno jest przypisać do jakiejś konkretnej grupy. Co więcej, wybrane substancje produkowane przez organizm są często charakterystyczne dla konkretnego rodzaju tkanek. Dobrym przykładem jest tyroksyna (T4), hormon peptydowy (o charakterze białkowym) specyficzny dla gruczołu tarczowego (tarczycy). Analogiczne obserwacje poczyniono w świecie roślin. Wiele z nich produkuje substancje steroidowe (rozpuszczalne w tłuszczach), jednak tylko jedna wytwarza witanolidy, które oddziałują z ludzkim układem hormonalnym.
Właściwości witanolidów
Witanolidami zwykło się nazywać dużą grupę związków charakterystycznych dla korzeni witani ospałej, czyli coraz popularniejszej ashwagandhy. Jest to roślina, która cieszy się ponad 3000-letnią tradycją zastosowania w różnych schorzeniach. Wywodzi się z medycyny ajurwedyjskiej i coraz lepiej poznawana jest przez współczesną naukę.
Dotychczas zidentyfikowano ponad 70 rodzajów witanolidów. Reprezentują nieco bardziej złożoną grupę fitosteroli, czyli roślinnych substancji przypominających hormony płciowe występujące u ssaków, a także podgrupę steroidów laktonowych. Innymi fitosterolami są m.in. ekdysteroidy, czy alkaloidy.
Zarówno hormony steroidowe, jak i fitosterole są substancjami lipofilnymi, co oznacza, że dobrze rozpuszczają się w tłuszczach. Cała grupa steroli roślinnych kojarzona jest z działaniem hipocholesterolemicznym, czyli obniżającym poziom cholesterolu w organizmie. Działanie witanolidów z ashwagandhy znacząco jednak wykracza poza standardowe aktywności biologiczne kojarzone z fitosterolami.
Działanie witanolidów
Liczne wyniki badań naukowych wskazują, że działanie ashwagandhy, a dokładniej zawartych w niej witanolidów, zakwalifikować można jako adaptogenne. Oznacza to, że przy systematycznym ich stosowaniu liczyć można na poprawę tolerancji stresu poprzez regulację aktywacji osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA). Jest to oś złożona z odległych od siebie, jednak powiązanych funkcjonalnie gruczołów w organizmie.
Funkcją HPA jest odpowiedź organizmu na bodźce stresowe, zarówno te o podłożu psychicznym, jak i fizycznym. W odpowiednich „dawkach” aktywacja tej osi jest niezbędna dla zdrowia i życia, jednak przy działaniu przewlekłym zaczyna być szkodliwa. Podczas aktywacji HPA wydziela się m.in. kortyzol, jeden z hormonów steroidowych, zwany hormonem stresu.
Zastosowanie witanolidów
Chociaż badania farmakologiczne prowadzone metodami in vitro i in vivo wskazują na działania przeciwzapalne, antyoksydacyjne, przeciwnowotworowe i immunomodulacyjne ashwagandhy, to za główne zastosowanie witanolidów uznaje się zastosowanie przeciwlękowe.
Związki te mogą poprawiać tolerancję na dystres psychiczny, co przekładać się może na lepszy sen, kontrolę apetytu, czy poziom energii mentalnej. Podczas doboru preparatu z ashwagandhą należy skupić się na tym, aby ekstrakt był standaryzowany pod kątem zawartości witanolidów. Efekty stosowania z reguły obserwuje się po kilku tygodniach.
